Χαρίτων Παπαδάκης, Χειρουργός Ωτορινολαρυγγολόγος,
Γενική Κλινική “Μητέρα Κρήτης”
Ο ίλιγγος είναι η αίσθηση περιστροφής ή ζάλης, μπορεί να εμφανιστεί χωρίς προειδοποίηση, αφήνοντας τους ασθενείς αποπροσανατολισμένους και πολύ ανήσυχους. Και δεν είναι κάτι που οι ασθενείς πρέπει «απλώς να αντιμετωπίσουν» ή «να ζήσουν με αυτό». Υπάρχει ανακούφιση.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο ίλιγγος είναι ένα σύμπτωμα, όχι μια ιατρική πάθηση. Όπως ακριβώς ο πονόλαιμος ή ο πόνος στο αυτί. Επειδή λοιπόν ο ίλιγγος είναι ένα σύμπτωμα, τότε το ερώτημα είναι γιατί συμβαίνει. Υπάρχουν διάφορες αιτίες που θα αναφέρουμε, μερικές φορές εμφανίζεται πολύ ξαφνικά και άλλες φορές μπορεί να παρουσιαστεί λίγο πιο σταδιακά.
Ο ίλιγγος είναι ένα συναίσθημα σαν να είσαι σε κίνηση. Τα πράγματα κινούνται ή κινείσαι εσύ ενώ στην πραγματικότητα δεν κινείσαι. Συχνά μιλάμε για ζάλη, που είναι ένας πιο ευρύς όρος, ενώ ο ίλιγγος είναι ένας πιο συγκεκριμένος τύπος ζάλης. Είναι αυτή η αίσθηση ότι κινείσαι.
Σε μια πραγματικά έντονη κατάσταση συνήθως γίνεται αισθητός ως περιστροφή, αλλά μπορεί επίσης να γίνει αντιληπτός ως ένα συναίσθημα επιπλεύσεως σε μια ηπιότερη περίπτωση ή ένα συναίσθημα λικνίσματος. Εάν νιώθετε σαν να βρίσκεστε σε μια βάρκα και η βάρκα λικνίζεται μπρος-πίσω, αυτή η αίσθηση κίνησης είναι αυτό που ονομάζουμε ίλιγγο.
Οι περισσότεροι ίλιγγοι έχουν κατά 80% με 90% περιφερικές αιτίες ή αιτίες στο αυτί, ενώ περίπου το 10% με 20% είναι οι κεντρικές αιτίες. Οι κεντρικές αιτίες είναι αυτές που ανησυχούν πραγματικά, όπως εγκεφαλικά επεισόδια ή σκλήρυνση κατά πλάκας ή όγκοι του εγκεφαλικού στελέχους ή ακόμα και έντονες ημικρανίες, για παράδειγμα.
Ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσεως (BPPV) είναι η πιο συχνή αιτία ιλίγγου από το αυτί. Άλλες αιτίες ιλίγγου είναι η νόσος Meniere και η αιθουσαία νευρίτιδα, η οποία οφείλεται σε παθήσεις του εσωτερικού αυτιού, όπως μια ιογενής λοίμωξη.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτές οι διαφορετικές ασθένειες που προκαλούν ίλιγγο μπορεί μερικές φορές να εκδηλωθούν σε ορισμένους ασθενείς ως απλή ζάλη και χωρίς αίσθηση περιστροφής. Για παράδειγμα, το 30% των ασθενών με ίλιγγο θέσεως δεν περιγράφουν αίσθημα περιστροφής μαζί με τη ζάλη τους.
Όσον αφορά τα επεισόδια ιλίγγου, αυτά μπορεί να είναι από 30 δευτερόλεπτα μέχρι αρκετές ημέρες. Επιπλέον, ένα άτομο μπορεί να έχει χρόνια ζάλη για μήνες ή χρόνια. Σε αυτό το σημείο οι γιατροί θα πρέπει να υπολογίσουν την ακριβή διάρκεια του ιλίγγου: Είναι 30 δευτερόλεπτα ή είναι πραγματικά 20 λεπτά ή όλη μέρα. Θα ρωτήσουμε αν ο ίλιγγος είναι χειρότερος όταν αλλάζει θέση ο ασθενής, όπως όταν σκύβει για να μαζέψει τα ρούχα του ή σε κάποια άλλη κίνηση, όπως όταν γέρνει το κεφάλι προς τα πίσω όταν φτιάχνει τα μαλλιά του. Ένα παράδειγμα ιλίγγου που προκαλείται από αλλαγή θέσης είναι ο ίλιγγος θέσεως, όπου οι κρύσταλλοι του έσω ωτός μετακινούνται όταν το άτομο αλλάζει θέση, προκαλώντας τον ίλιγγο. Τέτοιες αιτίες είναι εύκολο να διαγνωστούν με τη δοκιμασία Dix-Hallpike και να αντιμετωπιστούν με χειρισμούς, όπως του Epley.
Το κλειδί για τη διάγνωση του ιλίγγου είναι το ιστορικό – πότε ξεκίνησε, πώς αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, πόσο διαρκεί κάθε επεισόδιο, ποιοι είναι οι παράγοντες που τον πυροδοτούν και τυχόν σχετικά συμπτώματα. Για παράδειγμα, μια ζάλη που είναι πρόσφατη στην έναρξη, δηλαδή ξεκίνησε τις τελευταίες ημέρες ή εβδομάδες, υπάρχει η πιθανότητα να οφείλεται σε εγκεφαλικό επεισόδιο ή σε προειδοποίηση για εγκεφαλικό επεισόδιο. Ενώ, αν κάποιος έχει υποτροπιάζουσα ζάλη για χρόνια, αυτό δεν είναι πιθανό να οφείλεται σε εγκεφαλικό επεισόδιο. Ανεξάρτητα από το αν ο ασθενής έχει ζάλη που περιγράφει ως περιστροφή, ζάλη, ανισορροπία ή οποιοδήποτε άλλο είδος ζάλης, η πιθανότητα εγκεφαλικού επεισοδίου παραμένει ο ίδιος.
Ο γιατρός πρέπει να ακούσει το ιστορικό του ασθενούς, ώστε να μπορεί να εξετάσει τους παράγοντες κινδύνου του. Εάν ο ασθενής είναι μεγαλύτερος σε ηλικία με ιστορικό καρδιακής νόσου ή ακόμη και προηγούμενου εγκεφαλικού επεισοδίου, τότε είμαστε πιο επιφυλακτικοί. Το ιστορικό μας λέει επίσης πόσο καιρό συμβαίνει. Εάν ο ίλιγγος διαρκεί μόνο δευτερόλεπτα ή λεπτά τότε ίσως σχετίζεται με τις περιφερικές αιτίες, αλλά αν διαρκεί ημέρες τότε υπάρχει η πιθανότητα για ένα πρόβλημα στο εγκεφαλικό στέλεχος ή στον εγκέφαλο. Εάν ο ασθενής έχει ίλιγγο απλώς καθισμένος, τότε δεν αποκλείουμε ένα εγκεφαλικό πρόβλημα. Αλλά αν προκαλείται από κίνηση, τότε είναι πρόβλημα στο αυτί.
Ενώ το ιστορικό είναι το κλειδί για τη διάγνωση, η κλινική εξέταση μπορεί επίσης να βοηθήσει. Για παράδειγμα, εκτελούμε τη δοκιμασία Dix-Hallipke όπου ο ασθενής θα ξαπλώσει ανάσκελα, θα γυρίσει το κεφάλι του και θα δούμε αν τα μάτια του περιστρέφονται, κάτι που ονομάζεται νυσταγμός. Εάν τα μάτια του περιστρέφονται σε μια συγκεκριμένη θέση και αυτό σταματήσει, τότε είναι πιο πιθανό να είναι μια περιφερική αιτία.
Αλλά αν συνεχίσουν να περιστρέφονται και δεν σταματά, τότε ανησυχούμε για ένα εγκεφαλικό πρόβλημα. Εάν ο νυσταγμός αλλάξει κατεύθυνση, το μάτι περιστρέφεται με συγκεκριμένους τρόπους από τη μία πλευρά στην άλλη ή πάνω-κάτω, τότε ανησυχούμε περισσότερο για ένα εγκεφαλικό πρόβλημα παρά για ένα περιφερικό πρόβλημα. Εάν οι ασθενείς έχουν ασαφή ομιλία, εάν έχουν αδυναμία στη μία πλευρά του σώματος, τότε αυτό είναι ανησυχητικό για εγκεφαλικό επεισόδιο.
Ο ίλιγγος θέσεως είναι η πιο συνηθισμένη αιτία από το εσωτερικό αυτί. Στον ίλιγγο θέσεως, υπάρχουν μικροσκοπικοί κρύσταλλοι ανθρακικού ασβεστίου – που ονομάζονται ωτοκονία – και μας βοηθούν να αισθανθούμε την έλξη της βαρύτητας και την επιτάχυνση και την επιβράδυνση, οι οποίοι με την κίνηση αποκολλώνται από το ελλειπτικό κυστίδιο στο εσωτερικό αυτί και μετακινούνται στους ημικύκλιους σωλήνες. Ως αποτέλεσμα, οι αλλαγές στη θέση του κεφαλιού μπορούν να προκαλέσουν επεισόδια ιλίγγου. Για παράδειγμα οι ασθενείς μπορεί να είναι ξαπλωμένοι στο κρεβάτι και γυρίζοντας στο πλάι για να κοιτάξουν το ξυπνητήρι να νιώσουν μια ξαφνική έκρηξη περιστρεφόμενου ιλίγγου. Αυτό συμβαίνει επειδή όταν γυρίσουν το κεφάλι, οι κρύσταλλοι έχουν βγει από τη θέση τους και έχουν μετακινηθεί στο εσωτερικό αυτί. Αυτό προκαλεί την αίσθηση της περιστροφής.
Μια άλλη κοινή αιτία που είναι επεισοδιακή – που σημαίνει ότι ο ίλιγγος έρχεται και φεύγει σε λιγότερες από 14 ημέρες ανά μήνα – είναι η ημικρανία. Περίπου ένας στους τρεις ασθενείς που έχουν ημικρανίες θα βιώσουν ίλιγγο, ο οποίος θα μπορούσε να συνοδεύει τον πονοκέφαλο ή θα μπορούσε να εμφανιστεί ακόμη και χωρίς πονοκέφαλο. Οι ημικρανίες είναι αρκετά συχνές και αυτό σημαίνει ότι ο ίλιγγος από ημικρανία τείνει να είναι επίσης συχνός. Έτσι, εάν ένας ασθενής έχει επεισόδια ιλίγγου, οι δύο πιο συχνές αιτίες είναι ο ίλιγγος θέσεως και η ημικρανία.
Υπάρχει μια πάθηση του έσω ωτός που ονομάζεται νόσος Meniere, η οποία είναι μια χρόνια διαταραχή που επηρεάζει την ισορροπία και την ακοή και δεν είναι τόσο συχνή όσο ο ίλιγγος θέσεως ή η ημικρανία. Μια ημικρανία είναι οκτώ έως δέκα φορές πιο πιθανή από τη νόσο Meniere, που όμως εξακολουθεί να είναι σχετικά συχνή όσον αφορά τις παθήσεις του αυτιού. Οι ασθενείς με νόσο Meniere έχουν επεισόδια ιλίγγου που συνήθως διαρκούν από μισή ώρα έως μερικές ώρες και μπορεί να είναι πολύ έντονα και απρόβλεπτα, αλλά σχεδόν πάντα έχουν απώλεια ακοής ή εμβοές στο αυτί τους είτε αμέσως πριν είτε κατά την έναρξη του ιλίγγου. Συνήθως είναι μόνο στο ένα αυτί. Έτσι, αν κάποιος λέει ότι η ακοή του αυξομειώνεται στο ένα αυτί και αισθάνεται ίλιγγο, είναι πολύ πιθανό να έχει νόσο Meniere.
Η θεραπεία εξαρτάται από την αιτία του ιλίγγου. Για παράδειγμα, για τον ίλιγγο θέσεως, ένας απλός χειρισμός, όπως οι χειρισμοί Epley, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία του ιλίγγου. Οι χειρισμοί Epley είναι μια άσκηση που βοηθά στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του ιλίγγου θέσεως μέσω μιας σειράς κινήσεων του κεφαλιού. Με τους χειρισμούς Epley, η εστίαση είναι στην περιστροφή του σώματος μέσω συγκεκριμένων κινήσεων για να επαναφέρουμε τους κρυστάλλους στην αρχική τους θέση στο εσωτερικό αυτί όπου δεν θα προκαλούν συμπτώματα. Οι κινήσεις είναι διαφορετικές για κάθε αυτί.
Είναι σημαντικό να πάει ο ασθενής στο τμήμα επειγόντων περιστατικών (ΤΕΠ) εάν ο ίλιγγος είναι ξαφνικός και που μπορεί κυριολεκτικά να παραπατά ή να μην μπορεί να περπατήσει. Άλλοι λόγοι για να πάει κάποιος στο τμήμα επειγόντων περιστατικών περιλαμβάνουν ένα νέο επεισόδιο, που σημαίνει ότι ξεκίνησε σήμερα ή τις τελευταίες ημέρες ή εβδομάδες, ή μια ξαφνική εμφάνιση νευρολογικών συμπτωμάτων – αδεξιότητα, αδυναμία, μούδιασμα, ασυμμετρία του προσώπου, ασαφής ομιλία, απώλεια ακοής, νέος πονοκέφαλος, νέος πόνος στον αυχένα, προβλήματα κατάποσης – ή εάν το άτομο είναι μεγαλύτερο σε ηλικία και έχει υπέρταση ή διαβήτη. Εάν παρουσιαστεί ίλιγγος και απώλεια ακοής ταυτόχρονα, αυτό θα μπορούσε να είναι μια έκτακτη ανάγκη, που σημαίνει ότι η ακοή μπορεί να μην ανακάμψει σε περίπτωση αιφνίδιας νευροαισθητήριας απώλειας ακοής. Επειγόντως ο ασθενής πρέπει να επισκεφθεί τον γιατρό εάν έχει αιφνίδια απώλεια ακοής και ίλιγγο ταυτόχρονα.
Για τον ίλιγγο, υπάρχουν φάρμακα που ο ασθενής θα πρέπει να λαμβάνει μόνο με τη συνταγή του γιατρού και τα οποία μπορούν να βοηθήσουν είτε στην οξεία φάση του ιλίγγου οπότε υπάρχει η έντονη συμπτωματολογία και χορηγούνται για λίγες μόνο ημέρες είτε στη χρόνια φάση οπότε μπορούν να χορηγηθούν για αρκετούς μήνες.
Η αφυδάτωση επίσης μπορεί να μας θέσει σε κίνδυνο ζάλης. Επιπλέον, για ορισμένες παθήσεις, όπως η νόσος Meniere, μια δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει ζάλη. Πέρα από αυτό, η διατροφή, ο ύπνος, η άσκηση και το στρες είναι σημαντικό να ελέγχονται, γιατί αν δεν τρώμε καλά ή παραλείπουμε γεύματα, αυτό μπορεί να μας θέσει σε υψηλότερο κίνδυνο να πάθουμε ημικρανία, η οποία σε ορισμένα άτομα μπορεί να προκαλέσει ζάλη. Αν κάποιος δεν κοιμάται καλά, οι ημικρανίες, η ζάλη, η διάθεση και η μνήμη του είναι χειρότερα. Τέλος, το στρες μπορεί επίσης να επιδεινώσει οποιαδήποτε πάθηση. Η άσκηση είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να μειωθεί το στρες. Επίσης, οι τεχνικές χαλάρωσης, όπως οι μεγάλες εκπνοές, βοηθούν στη μείωση του καρδιακού ρυθμού και στη μείωση του αισθήματος άγχους.
Στην περίπτωση του ιλίγγου θέσεως, αυτό που μπορεί κάποιος να κάνει εάν έχει ανεπάρκεια βιταμίνης D, είναι να πάρει ένα συμπλήρωμα βιταμίνης D. Αυτό είναι σημαντικό επειδή η βιταμίνη D εμπλέκεται στην απορρόφηση ασβεστίου και το χαμηλό ασβέστιο μπορεί μερικές φορές να εμφανιστεί ως οστεοπενία ή οστεοπόρωση. Οι ασθενείς με οστεοπενία και οστεοπόρωση και χαμηλή βιταμίνη D έχουν υψηλότερο κίνδυνο για ίλιγγο θέσεως γιατί οι κρύσταλλοι του έσω ωτός αποτελούνται από ανθρακικό ασβέστιο. Έτσι, αυτοί οι κρύσταλλοι πιθανότατα δεν σχηματίζονται φυσιολογικά εάν υπάρχει έλλειψη ασβεστίου.
Για τον ίλιγγο, αυτό που συνήθως συνιστούμε στους ασθενείς όσον αφορά τον τρόπο ζωής τους είναι να παρακολουθούν την πρόσληψη νατρίου. Αυτό γίνεται για να βεβαιωθούμε ότι δεν υπερβαίνουν μια ορισμένη ποσότητα νατρίου σε μια περίοδο 24 ωρών – για να προσπαθήσουμε να κατανείμουμε το νάτριο τους ομοιόμορφα σε όλη τη διάρκεια της ημέρας. Η Αμερικανική καρδιολογική εταιρεία συνιστά λιγότερα από 2,3 gr την ημέρα, αλλά η ιδανική ποσότητα είναι λιγότερα από 1,5 gr σε 24 ώρες για τους περισσότερους ενήλικες, ειδικά για όσους έχουν υψηλή αρτηριακή πίεση.
Συμπερασματικά, ο ίλιγγος δεν είναι απλώς κάτι με το οποίο πρέπει να ζήσει ο ασθενής. Μερικές φορές ακούμε, “Μου είπαν ότι είχα ίλιγγο και έπρεπε απλώς να το αντιμετωπίσω”. Αλλά οι ασθενείς δεν πρέπει απλώς να το «αντιμετωπίζουν» ή να «ζουν με τον ίλιγγο».
Οι ασθενείς θα πρέπει να αναζητούν θεραπεία για τον ίλιγγο σε έναν Ωτορινολαρυγγολόγο. Μπορούμε να διαγνώσουμε και να βοηθήσουμε τους ασθενείς με ίλιγγο και τη ζάλη στη συντριπτική τους πλειοψηφία. Εάν βέβαια χρειαστεί, ο γιατρός τους μπορεί να παραπέμψει τον ασθενή σε νευρολόγο, όπως εάν πρόκειται για πρόβλημα ημικρανίας ή για άλλες εγκεφαλικές αιτίες.