Οι λοιμώξεις του αναπνευστικού αποτελούν τις πιο συχνές λοιμώξεις κατά την περίοδο του φθινοπώρου και του χειμώνα και απασχολούν μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Περιλαμβάνουν μια μεγάλη γκάμα παθήσεων και κατατάσσονται σε αυτές του ανώτερου αναπνευστικού (φαρυγγίτιδα, ωτίτιδα, λαρυγγίτιδα, παραρρινοκολπίτιδα, ρινίτιδα) και αυτές του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος (βρογχίτιδα, πνευμονία). Ο κυριότερος τρόπος μετάδοσης τους είναι με την επαφή του χεριού μας σε μια μολυσμένη επιφάνεια ή με ένα μολυσμένο άτομο και αερογενώς μετά από το βήχα ή το φτέρνισμα.
Οι κυριότερες λοιμώξεις αναπνευστικού προκαλούνται από ιούς και συνήθως ακολουθούν μια εποχική κατανομή (αύξηση επιπολασμού το φθινόπωρο και το χειμώνα). Εκπρόσωποι αποτελούν το κοινό κρυολόγημα, η γρίπη, η νόσος COVID-19, η λοίμωξη από τoν αναπνευστικό συγκυτιακό ιό (RSV). Ακόμη μια λοίμωξη αναπνευστικού μπορεί να προκληθεί και από βακτήρια, με κυριότερο εκπρόσωπο την πνευμονιόκοκκο, ενώ ακολουθούν ο Haemophilus influanzae και το Mycoplasma pneumoniae.
Άτομα με συνυπάρχουσες παθήσεις ή και ανοσοκαταστολή είναι πιο ευάλωτοι τόσο στο να αναπτύξουν μια λοίμωξη στο αναπνευστικό σύστημα, όσο και να παρουσιάσουν σοβαρή νόσο και επιπλοκές. Για το λόγο αυτό η πρόληψη αποτελεί το καλύτερο δυνατό μέσο για τη διαχείριση τους. Το καλύτερο μέτρο πρόληψης αποτελεί ο εμβολιασμός, ο οποίος μειώνει τον κίνδυνο εκδήλωσης της λοίμωξης αλλά και τον κίνδυνο νοσηλείας και επιπλοκών. Διαθέσιμα εμβόλια για την πρόληψη των λοιμώξεων αυτών στους ενήλικες υπάρχουν για τον ιό της γρίπης, τον SARS-CoV-2 και τον πνευμονιόκοκκο.
ΚΟΙΝΟ ΚΡΥΟΛΟΓΗΜΑ
Το κοινό κρυολόγημα είναι μια καλοήθης αυτοπεριοριζόμενη συνδρομή που αντιπροσωπεύει μια ομάδα παθήσεων που μπορεί να προκληθεί από πολλούς αναπνευστικούς ιούς. Αποτελεί ξεχωριστή οντότητα από τη γρίπη, τη βρογχίτιδα, και τη φαρυγγίτιδα.
Μπορεί να προκληθεί από πάνω από 200 υποτύπους ιών. Ο πιο συχνός αιτιολογικός παράγοντας είναι οι ρινοϊοί, που προκαλούν περίπου το 30-50% των περιπτώσεων κοινού κρυολογήματος. Οι ρινοϊοί προκαλούν λοιμώξεις κυρίως το φθινόπωρο και στο τελος της άνοιξης, ενώ υπάρχουν και άλλοι ιοί, όπως ο RSV, που προκαλεί επιδημίες κυρίως το χειμώνα και την άνοιξη, ενώ οι εντεροϊοί και οι αδενοϊοί μπορούν να εκδηλωθούν καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Τα κυριότερα συμπτώματα που προκαλεί είναι ρινίτιδα και ρινική συμφόρηση. Άλλα κοινά συμπτώματα είναι η φαρυγγοδυνία, ο βήχας και η κακουχία. Ο πυρετός δεν είναι τόσο συχνός σε ενήλικες αλλά μπορεί να εκδηλωθεί στα παιδιά. Η βαρύτητα των συμπτωμάτων αυτών κυμαίνεται και εξαρτάται από το άτομο και συγκεκριμένα την ηλικία του, τα υποκείμενα νοσήματα και το ανοσοποιητικό του σύστημα.
Ο χρόνος επώασης (ο χρόνος από την επαφή με τον ιό μέχρι την εκδήλωση συμπτωμάτων) για τα περισσότερα κρυολογήματα είναι 24-72 ώρες. Τα συμπτώματα συνήθως διαρκούν 3-10 ημέρες, αλλά μπορεί να παραταθούν έως και 14 ημέρες ειδικά στους καπνιστές.
Η διάγνωση είναι κατά βάση κλινική και στηρίζεται στα συμπτώματα και την κλινική εξέταση ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις δεν χρειάζεται κάποια ειδική απεικόνιση ή ειδική εργαστηριακή εξέταση.
Οι περισσότεροι ασθενείς με κοινό κρυολόγημα έχουν ήπια συμπτώματα και δεν χρήζουν ειδικής θεραπείας. Σε αυτούς που θα παρουσιάσουν μέτρια με σοβαρά συμπτώματα η θεραπεία παραμένει συμπτωματική και περιλαμβάνει αναλγησία με παρακεταμόλη και μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, αντιισταμινικά και αποσυμφορυτικά.
ΓΡΙΠΗ
Η γρίπη είναι μια οξεία λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος που προκαλείται από τον ιό της γρίπης Α ή Β, και δημιουργεί επιδημίες κυρίως το χειμώνα. Ο χρόνος επώασης της είναι 1-4 ημέρες, και χαρακτηρίζεται από απότομη έναρξη πυρετού, ξηρού βήχα και μυαλγίες. Χαρακτηριστικά ο πυρετός μπορεί να κυμαίνεται από 37.8οC έως και 40οC. Άλλα συμπτώματα είναι η κακουχία, η φαρυγγοδυνία, η ρινική συμφόρηση και η κεφαλαλγία.
Ορισμένοι πληθυσμοί με συγκεκριμένες ιατρικές παθήσεις βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών και σοβαρής νόσου και αυτές αποτελούν:
- Άτομα > 65 ετών
- Εγκυμοσύνη
- Διαμονή σε ιδρύματα χρονίως πασχόντων
- Άσθμα
- Νευρολογικές παθήσεις
- Αναπνευστικές παθήσεις
- Σακχαρώδης διαβήτης
- Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια
- Ηπατικά νοσήματα
- Ανοσοκαταστολή
- Παχυσαρκία
Οι κυριότερες επιπλοκές που μπορεί να εμφανίσουν είναι η σοβαρή πνευμονία, καρδιακές επιπλοκές όπως οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, καρδιακή ανεπάρκεια, μυοκαρδίτιδα και περικαρδίτιδα, σπασμούς, εγκεφαλικά επεισόδια και εγκεφαλίτιδες, μυοσίτιδα και ραβδομυόλυση.
Η διάγνωση της γρίπης μπορεί να γίνει εύκολα με τα διαθέσιμα τεστ ταχείας ανίχνευσης αντιγόνου της γρίπης Α/Β και η επικοινωνία με το θεράποντα ιατρό θεωρείται επιβεβλημένη, προκειμένου να λάβει κανείς τις καταλληλότερες οδηγίες τόσο για τη συμπτωματική αντιμετώπιση, την πρόληψη αλλά και την ειδική θεραπεία, καθώς υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις (κυρίως για τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού) για τη λήψη ειδικής αντιικής θεραπείας με οσελταμιβίρη (Tamiflu) από του στόματος, το οποίο φαίνεται από τις υπάρχουσες μελέτες ότι μειώνει τη διάρκεια των συμπτωμάτων, αρκεί να χορηγηθεί εγκαίρως. Αξίζει να σημειωθεί, ότι τα αντιβιοτικά δεν έχουν καμία δράση απέναντι στους ιούς και για αυτό δεν θα πρέπει να χορηγούνται.
Το καταλληλότερο μέτρο για την πρόληψη, συνεχίζει να είναι ο ετήσιος εμβολιασμός στα τέλη του φθινοπώρου και αρχές του χειμώνα καθώς και η τήρηση κανόνων υγιεινής, όπως το τακτικό πλύσιμο των χεριών. Ο εμβολιασμός συστήνεται σε συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, όπως αναλύθηκαν παραπάνω, και είναι διαφορετικό κάθε χρόνο, ανάλογα με τις κυκλοφορούσες μεταλλάξεις.
ΠΝΕΥΜΟΝΙΑ
Η πνευμονία αποτελεί μια λοίμωξη των πνευμόνων, η οποία είναι σοβαρή και μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία αλλά είναι πιο συχνή και πιο επικίνδυνη σε άτομα άνω των 65 ετών και σε άτομα με υποκείμενα νοσήματα όπως καρδιακή νόσος, σακχαρώδης διαβήτης, χρόνια αναπνευστικά νοσήματα. Είναι πιο συχνή τους χειμερινούς μήνες.
Μερικοί πληθυσμοί βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης πνευμονίας:
- Ηλικία > 65 ετών
- Κάπνισμα
- Υποκείμενα αναπνευστικά νοσήματα, όπως κυστική ίνωση, άσθμα ή χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ)
- Υποκείμενα νοσήματα όπως καρδιακή νόσος και σακχαρώδης διαβήτης
- Ανοσοκαταστολή, όπως οι μεταμοσχευμένοι, όσοι λαμβάνουν χημειοθεραπεία ή χρόνια χρήση κορτικοστεροειδών
- Πρόσφατη ιογενής λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού, κυρίως της γρίπης
Μπορεί να προκληθεί από πληθώρα μικροοργανισμών, συμπεριλαμβανο-μένων ιών, βακτηρίων και πιο σπάνια μυκήτων. Το πιο συχνό μικροβιακό αίτιο είναι ο πνευμονιόκοκκος.
Τα κυριότερα συμπτώματα περιλαμβάνουν πυρετό, φρίκια, δύσπνοια, θωρακικό άλγος, ναυτία, έμετους και παραγωγικό βήχα. Η διάγνωση τίθεται από το ιστορικό, τη φυσική εξέταση και την ακτινογραφία θώρακος ή σε ορισμένες περιπτώσεις αξονική τομογραφία θώρακος. Για την αιτιολογική διερεύνηση της πνευμονίας, υπάρχουν διαθέσιμα και τεστ ούρων, που ανιχνεύουν αντιγόνα για τον πνευμονιόκοκκο και τη Legionella pneumophla, ένα μικρόβιο που προκαλεί συνήθως «άτυπη» μορφή πνευμονίας.
Οι περισσότερες μορφές πνευμονίας θεραπεύονται κατ’ οίκον με από του στόματος αντιβιοτικά. Ορισμένοι όμως ασθενείς που παρουσιάζουν σοβαρή νόσο ή είναι σε αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών, ενδέχεται να χρειάζονται νοσηλεία. Η επιλογή της αντιβιοτικής θεραπείας επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως τα υποκείμενα νοσήματα και την πιθανότητα να έχουμε μολυνθεί από κάποιο είδος βακτηρίου που είναι ανθεκτικό σε συγκεκριμένα αντιβιοτικά.
Οι περισσότεροι ασθενείς βελτιώνονται μετά από 3 έως 5 ημέρες αντιβιοτικής θεραπείας, όμως μερικά συμπτώματα όπως ο βήχας μπορεί να παραμείνουν για αρκετό διάστημα. Οι κυριότερες επιπλοκές που μπορεί να εμφανίσει κάποιος είναι εμφάνιση υγρού στον πλευριτικό χώρο (παραπνευμονική συλλογή – εμπύημα), απόστημα πνεύμονα, βακτηριαιμία και καρδιαγγειακά. Οι επιπλοκές αυτές δεν είναι συχνές και εμφανίζονται κυρίως σε άτομα με υποκείμενα νοσήματα ή που δεν λαμβάνουν εγκαίρως θεραπεία.
Το πνευμονιοκοκκικό εμβόλιο αποτελεί τον καλύτερο τρόπο πρόληψης εμφάνισης πνευμονίας, όπως και η αποφυγή καπνίσματος. Η εθνική επιτροπή εμβολιασμών έχει αναθεωρήσει πρόσφατα τον προγραμματισμό πνευμονιοκοκκικού εμβολιασμού στους ενήλικες, οπότε θεωρείται ζωτικής σημασίας η επικοινωνία του πληθυσμού με τον θεράποντα ιατρό για τον έλεγχο της σωστής εμβολιαστικής κάλυψης.
Τζιώλος Νικόλαος
Ειδικός Παθολόγος
Επιμελητής Παθολογικού Τμήματος
Γενική Κλινική Euromedica Μητέρα Κρήτης
Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών